ابن تیمیه فخرالدیناِبْنِتَیْمیّه، فخرالدین ابوعبدالله محمد بن خضر بن محمد (۵۴۲ -۶۲۲ق/۱۱۴۷- ۱۲۲۵م)، فقیه ، مفسر ، خطیب ، ادیب و شاعر حنبلی و عموی پدر ابن تیمیه مشهور بود. ۱ - پیشینهوی از عالمان بنام خاندان «ابن تیمیه حرّانی» و عموی پدر تقی الدین احمد بن عبدالحلیم ابن تیمیه (ه م)، عالم و فقیه مشهور حنبلی بود. پدرش نیز از عالمان و زاهدان روزگار خود به شمار می‌رفت. [۱]
ابن‌رجب، عبدالرحمان، الذیل علی طبقات الحنابله، ج۲، ص۱۵۱، به کوشش حامد الفقی، قاهره، ۱۳۷۲ق/۱۹۵۲م.
شهرت او و دیگر اعضای این خاندان به تیمیه به علت انتساب آنان به مادر یا جده وی بود که تیمیه نام داشت و در شهر خود به موعظه می‌پرداخت. [۲]
ابن‌خلکان، وفیات، ج۴، ص۳۸۸.
[۳]
یاقوت حموی، معجم البلدان، ج۱، ص۴۵۳.
۲ - تولدمحمد در حران (از شهرهای کهن بین‌النهرین) متولد شد. ۳ - تحصیلاتقرائت قرآن و دیگر دانش‌های مقدماتی را در کودکی نزد پدر و دیگر عالمان حران آموخت. پس از آن به بغداد سفر کرد و در آن‌جا از فقیهان و محدثان، دانش‌های رایج روزگار را فراگرفت. [۴]
ابن‌رجب، عبدالرحمان، الذیل علی طبقات الحنابله، ج۲، ص۱۵۱، به کوشش حامد الفقی، قاهره، ۱۳۷۲ق/۱۹۵۲م.
۴ - استادان ویاستادان او در فقه و حدیث و ادب عبارتند از: احمد بن ابی الوفاء، حامد بن ابی الحجر، ناصح الاسلام ابن منی، احمد بن بکروس، ابومحمد بن خشاب، جعفر بن دامغانی، ابوالفتح محمد بن عبدالباقی بن سلمان، ابوالحسن سعدالله بن نصر بن دجاجی، ابوالفضل احمد بن صالح بن شافع، ابوبکر عبدالله بن محمد بن نقور، ابوالقاسم یحیی بن ثابت بن بندار، ابوالنجیب سهروردی، مبارک بن خضیر، علی بن عساکر بطایحی، ابوالحسین یوسفی و برادرش ابونصر، ابوالفتح بن شاتیل و شهده. [۵]
ذهبی، محمد، سیر اعلام النبلاء، ج۲۲، ص۲۸۹، به کوشش بشار عواد معروف و یحیی هلال السرحان، بیروت، ۱۴۰۵ق/ ۱۹۸۵م.
[۶]
ابن‌دبیثی، محمد، ذیل تاریخ مدینة السلام بغداد، ج۱، ص۲۶۴، به کوشش بشار عواد معروف، بغداد، ۱۹۷۴م.
[۷]
ابن‌رجب، عبدالرحمان، الذیل علی طبقات الحنابله، ج۲، ص۱۵۱_۱۵۲، به کوشش حامد الفقی، قاهره، ۱۳۷۲ق/۱۹۵۲م.
برخی از اینان در حران می‌زیسته‌اند و برخی در بغداد .۵ - امام و خطیب جامع حرانابنتیمیه در ۶۰۴ق/۱۲۰۷م از راه بغداد به حج رفت و سپس به بغداد بازآمد و به وعظ پرداخت و پس از آن به شهر خویش بازگشت. او رئیس، امام و خطیب جامع حران بود و از سال ۵۸۸ تا ۶۱۰ق ۵ دوره درس تفسیر قرآن را در جامع حران به پایان برد. وی در مدرسه نوریه نیز تدریس می‌کرد و مدرسه دیگری در حران ساخت. ۶ - شاگردان ابنتیمیهابنتیمیه را به دانش و صلاح ستوده و از او کراماتی نقل کرده‌اند. [۸]
ابن‌دبیثی، محمد، ذیل تاریخ مدینة السلام بغداد، ج۱، ص۲۶۴، به کوشش بشار عواد معروف، بغداد، ۱۹۷۴م.
[۹]
ابن‌رجب، عبدالرحمان، الذیل علی طبقات الحنابله، ج۲، ص۱۵۲_۱۵۳، به کوشش حامد الفقی، قاهره، ۱۳۷۲ق/۱۹۵۲م.
گروهی از محدثان نزد او درس خوانده، از او حدیث شنیده و نقل کرده‌اند. بنام‌ترین آنان عبارتند از: شهاب قوصی، امام مجدالدین بن تیمیه (برادرزاده او)، جمال یحیی بن صیرفی، عبدالله بن ابی العزّ، ابوبکر بن الیاس رسعنّی، سیف بن محفوظ، ابوالمعالی ابرقوهی، رشید فارقی. [۱۰]
ذهبی، محمد، سیر اعلام النبلاء، ج۲۲، ص۲۹۰، به کوشش بشار عواد معروف و یحیی هلال السرحان، بیروت، ۱۴۰۵ق/ ۱۹۸۵م.
ابو محمد عبدالغنی خطیب حران (فرزند او)، ابن‌نقطه، ابن‌نجار، سبط بن جوزی و ابن‌عبدالدائم. [۱۱]
ابن‌رجب، عبدالرحمان، الذیل علی طبقات الحنابله، ج۲، ص۱۵۷، به کوشش حامد الفقی، قاهره، ۱۳۷۲ق/۱۹۵۲م.
یاقوت حموی او را دیده و از او اجازه حدیث یافته است. [۱۲]
یاقوت حموی، معجم البلدان، ج۱، ص۴۵۳.
او در بغداد مدتی ملازم ابوالفرج بن جوزی بوده و بسیاری از تصنیفات او به ویژه کتاب زادالمسیر فی التفسیر را نزد او آموخته است. [۱۳]
ابن‌رجب، عبدالرحمان، الذیل علی طبقات الحنابله، ج۲، ص۱۵۲، به کوشش حامد الفقی، قاهره، ۱۳۷۲ق/۱۹۵۲م.
۷ - آثارعمدهترین آثار ابن‌تیمیه عبارتند از: الموضح فی الفرائض، التفسیر الکبیر در بیش از ۳۰ مجلد [۱۴]
ابن‌عماد، عبدالحی، شذرات الذهب، ج۵، ص۱۰۲، قاهره، ۱۳۵۱ق/۱۹۳۲م.
تخلیص المطلب فی تلخیص المذهب، ترغیب القاصد فی تقریب المقاصد، بلغة الساغب و بغیة الراغب، شرح الهدایة ابی الخطاب که آن را ناتمام گذاشت [۱۵]
ابن‌رجب، عبدالرحمان، الذیل علی طبقات الحنابله، ج۲، ص۱۵۳، به کوشش حامد الفقی، قاهره، ۱۳۷۲ق/۱۹۵۲م.
مختصر فی المذهب [۱۶]
صفدی، خلیل، الوافی بالوفیات، ج۳، ص۳۷، به کوشش س ددرینگ، دمشق، ۱۹۵۳م.
و دیوان مشهور الخطب الجمعیه. [۱۷]
ابن‌رجب، عبدالرحمان، الذیل علی طبقات الحنابله، ج۲، ص۱۵۳، به کوشش حامد الفقی، قاهره، ۱۳۷۲ق/۱۹۵۲م.
همو ابیاتی از اشعار او را نیز نقل کرده است. [۱۸]
ابن‌رجب، عبدالرحمان، الذیل علی طبقات الحنابله، ج۲، ص۱۵۷_۱۵۸، به کوشش حامد الفقی، قاهره، ۱۳۷۲ق/۱۹۵۲م.
۸ - مکاتبه بین ابن‌تیمیه و موفقالدینبین ابن‌تیمیه و موفق‌الدین مکاتباتی صورت گرفته که برخی از آن‌ها حکایت از اختلاف نظر فقهی و کلامی میان آن دو می‌کند. [۱۹]
ابن‌رجب، عبدالرحمان، الذیل علی طبقات الحنابله، ج۲، ص۱۵۳_۱۵۷، به کوشش حامد الفقی، قاهره، ۱۳۷۲ق/۱۹۵۲م.
۹ - وفاتسال مرگ او را ۶۲۱ق نیز نوشته‌اند. [۲۰]
یاقوت حموی، معجم البلدان، ج۱، ص۴۰۳.
وی در حران درگذشت.۱۰ - فهرست منابع(۱) ابن‌خلکان، وفیات. (۲) ابن‌دبیثی، محمد، ذیل تاریخ مدینة السلام بغداد، به کوشش بشار عواد معروف، بغداد، ۱۹۷۴م. (۳) ابن‌رجب، عبدالرحمان، الذیل علی طبقات الحنابله، به کوشش حامد الفقی، قاهره، ۱۳۷۲ق/۱۹۵۲م. (۴) ابن‌عماد، عبدالحی، شذرات الذهب، قاهره، ۱۳۵۱ق/۱۹۳۲م. (۵) ذهبی، محمد، سیر اعلام النبلاء، به کوشش بشار عواد معروف و یحیی هلال السرحان، بیروت، ۱۴۰۵ق/ ۱۹۸۵م. (۶) صفدی، خلیل، الوافی بالوفیات، به کوشش س ددرینگ، دمشق، ۱۹۵۳م. (۷) یاقوت حموی، معجم البلدان. ۱۱ - پانویس
۱۲ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «فخرالدین ابن‌تیمیه»، ج۳، ص۱۰۱۰. |